Çocuklarda özgül öğrenme güçlüğü; doğumla başlayan, beynin bazı fonksiyonlarındaki gelişimsel bir problemdir. Öğrenme ve algılamayla ilgili bu sorun hayat boyu sürer fakat özgül öğrenme güçlüğünü hastalık olarak ele almak doğru değildir. Beyin fonksiyonlarındaki bu aksama farklılık veya özel bir durum olarak kabul edilir, bu sorunun görme, işitme veya zeka problemine bağlı olmadığı bilinmelidir, 0-6 yaş arasında da görülebilir. Fakat genelde ilkokula ve okuma-yazma etkinliğinin başlaması ile tam tanı konur.
Özgül öğrenme güçlüğü normal veya normalden daha zeki çocukların yaşadığı bir problemdir bu sorun görme, işitme problemine bağlı da değildir. Temel olarak konuşma ve dil gelişimi, dil kullanımı, okuma-yazma-anlama ve matematik gibi becerilerini etkileyen farklılık olduğundan eğitim hayatını olumsuz etkiler. Özgül öğrenme güçlüğü çeken çocuklar akademik alanda beklenen performansı sergileyemez, akademik başarının olumsuz etkilenmesi ise sosyal ilişkilere ve benlik algısına da zarar verir.
Çocuklarda Özgül Öğrenme Güçlüğünün Belirtileri Nelerdir?
Okul Öncesi Dönem Belirtileri
• Konuşma ve telaffuzun gecikmesi,
• Eşyaların isimlerini hatırlamada güçlük,
• Kavram gelişiminin zayıf olması (büyük-küçük, kalın-ince gibi kavramları anlayamaz, karıştırır)
• Motor gelişimin yavaş olması
• Bisiklet sürmek gibi koordinasyon gerektiren faaliyetlerde zorluk çekme,
• Hecelerin yerini değiştirme,
• Renkleri, sayıları öğrenmede güçlük,
• Yaşına ve gelişim dönemine uygun kelime dağarcığına sahip olmama.
İlkokul Dönemi Belirtileri
• Yazı yazarken kullandığı el tercihinin netleşmemiş olması,
• Okumayı öğrenmede güçlük, yanlış ve yavaş okuma, okuduğuna anlamlandıramama (olaylar arasındaki ilişkileri anlayamama),
• Okurken hece ya da satır atlama,
• Yazı yazma geç öğrenme, yazı yazmak istememe,
• Sıklıkla yazım yanlışı yapma, harfleri, sayıları karıştırma (6-9, m-n, b-d),
• Dikkat ve konsantrasyon sorunu,
• İşlemleri zihinden yapmak yerine parmak hesabı yapma,
• Saati, takvimi, çarpım tablosunu öğrenmede güçlük,
• Öyküleri anlatırken başını, ortasını, sonunu karıştırma.
Çocuklarda Özgül Öğrenme Güçlüğü Çeşitleri Nelerdir?
Disleksi: Okuma alanında görülen özgül öğrenme güçlüğüdür, okuma, okuduğunu anlama becerisinin, okuma hızı ve akıcılığının istenen düzeyin altında kalmasıdır. Sözcükleri tersten okuma, okurken harfleri karıştırma, yanlış heceleme gibi durumlar gözlemlenebilir.
Disalkuli: Matematik alanında görülen özgül öğrenme güçlüğüdür, çocuğun yaşı ve gelişim düzeyine bakıldığında matematik becerilerinin istenen düzeyin altında kalmasıdır. Sayıları ve matematiksel sembolleri anlamakta güçlük çeker, soyut kavramları algılamakta zorlanır.
Disgrafi: Yazılı anlatımda görülen özgül öğrenme güçlüğüdür, yazılı anlatım becerilerinin çocuğun yaşı ve gelişim düzeyine göre istenen düzeyden düşük olmasıdır. Yazım yanlışları yapar, dil bilgisi kurallarına göre yazı yazmakta zorlanır, anlamlı bir metin ortaya koymakta güçlük çeker ve bu durum akademik başarıyı ve mesleki yaşantıyı olumsuz etkiler
Özgül Öğrenme Güçlüğü Nasıl Tedavi Edilir?
Özgül öğrenme bozuklukları ilaçla tedavi edilebilen rahatsızlıklardan değildir fakat özgül öğrenme bozukluğunun yol açtığı akademik başarısızlık sosyal ilişkilerinin zarar görmesine neden olabilir. Öğrenme bozukluğu konusunda verilen desteğe ek olarak, destek almak da gerekebilir. Kaygı bozukluğu, depresyon gibi problemler var ise o sorunlar gidermek için ilaç tedavisi düzenlenir ama öğrenme güçlüğü çeşitlerine yönelik ilaç tedavisi yoktur. Yapılan müdahalelerle zorluk çekilen alanlardaki becerilerin iyileştirilmesi sağlanır, özel öğrenme güçlüğü tanısı konan çocuklar için eğitimler uygulanır. Çocukla beraber aileye de eğitim verilmeli ve psiko-eğitsel bakımdan ele alınıp aile-okul işbirliği ile bu süreç desteklenmelidir. Okul programı takip edilmeli ve öğrenme kolaylığı açısından çalışma planı yapılmalıdır.
Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Çocukların Aileleri Neler Yapmalıdır?
• Aileler çocuğunun özgül öğrenme güçlüğü sorununu kabullenmelidir. Beyindeki yapısal değişikliğin sebep olduğunu unutmamak, çocuğun okuldaki başarısızlığından onu suçlamamak yargılamamak gerekir.
• Her çocuğun özel öğrenme zorluğu farklıdır. Çocuğun güçlü ve güçsüz yönlerini fark edip ona göre yaklaşmak gerekir.
• Çocuğunuzun özel öğrenme güçlüğü hakkında bilgi almalı ve çevrenizi, çocuğunuzun okulunu, öğretmenlerini bilgilendirmelisiniz. Okul ve öğretmenlerle işbirliği yapmaya çalışmalısınız.
• Çocuğunuzu öğrenme güçlüğünü psikoeğitimle destekleyin. Uzmanlardan yardım alın.
• Çocuk akademik başarısızlığı ve kendini rahatlıkla ifade edememe sebebiyle çocukta kaçınma davranışı gelişebilir. Bu konuda da destek almak gerekebilir.
• Çocuğun yapacağı işlerde desteklenmesi gerekir. Kendini sevmesi ve yargılamaması için yargılanmadığını ve değerli görüldüğünü hissedebilmesi gerekir.
• Yapacağı basit işlerde onu yüreklendirerek zorlu işlere teşvik etmelisiniz.
• İlk dönemlerde onunla ders çalışmamız gerekir ancak ödevleri onun yerine yapmamalısınız.
• Eğitimle yaşanan öğrenmeleri evde etkinlikler yaparak pekiştirin. Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar, yaparak yaşayarak öğrenme tekniği ile daha rahat öğrenir.
• Her gün, en az 10 dakika beraber sesli okuma pratiği yapın.
• Kurallar konusunda kararlı olun. Bu dönemde tutarlı olunması durumunda disiplini öğrenebilir.
• Özgül öğrenme güçlüğü olan çocuklarda eğitsel tedaviye en az 6 ay devam etmek gerekir. İlerleme yavaş olduğu için bu dönemde sabırlı olmalısınız.
UZM. DR. SERKAN SÜREN
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı
